Microbioom en antibiotica

Leerlijn preventie
Auteur	Marleen Offereins; Marieke Kerstens;
Stage	1e Huisartsstage; 2e Huisartsstage;
KBA	1. Individueel zorgplan; 2. Leefstijl; 3. Preventieve activiteiten; 4. Opsporen en selecteren; 5. Programmatische preventie; 6. Preventieproject;
Competenties	Medisch handelen; Maatschappelijk handelen; Professionaliteit;
Leerplek	Leergesprek; Onderwijsprogramma; Zelfstudie;

Inhoud

1 Relevantie
- 1.1 Het microbioom, van grote invloed
2 Doelen
- 2.1 Subdoelen
3 Gebruiksaanwijzing
4 Onderwijsactiviteiten

Relevantie

Het microbioom, van grote invloed

Het microbioom is een hot topic, en in de spreekkamer worden hierover steeds meer vragen gesteld door patiënten: ‘Dokter, kan ik iets nemen waardoor ik een betere darmflora krijg en minder diarree?’ of “Dokter, ik heb weleens gehoord van probiotica, wat is uw advies hierover?’ Na deze bouwsteen kom je als huisarts daarom wat meer beslagen ten ijs.

Deze bouwsteen is opgedeeld in 3 onderwerpen ter verdieping:

Het microbioom en de brain/gut axis: inleiding
Antibiotica: de verstoring van het microbioom door antibiotica en de mogelijkheden van pre- en probiotica
Allergie: de invloed van het microbioom op (het ontwikkelen van) allergie

Doelen

Je hebt kennis over de inzet van voeding ter bevordering van het microbioom bij verschillende mentale en lichamelijke ziekten.
Je krijgt inzicht in het microbioom en samenhang van ziekten.
Je begrijpt in grove lijnen de impact van antibiotica op het microbioom van de darm.
Je begrijpt de invloed van blootstelling aan allergenen op de kinderleeftijd.
Je krijgt een opstapje naar een grote hoeveelheid informatie over het menselijk microbioom.

Subdoelen

Welke ziekten kun je behandelen met aanpassing van voeding?
Je hebt kennis over het ontstaan van antibiotica-gerelateerde diarree.
Je weet wanneer en welke probiotica ingezet kunnen worden bij antibiotica.
Je kunt het verschil tussen pre- en probiotica benoemen.
Je hebt inzicht in het microbioom in de vagina en hoe deze is te beïnvloeden.

Gebruiksaanwijzing

Deze bouwsteen is geschikt als zelfstudiemateriaal, als onderwerp van een leergesprek of als onderwijsprogramma op de terugkomdag. De onderwerpen binnen deze bouwsteen kunnen verdeeld worden, en bijvoorbeeld in kleine groepjes iets over verteld/gepresenteerd worden tijdens de terugkomdag.

Onderwijsactiviteiten

1. Inleiding: het microbioom en de brain/guts axis

1,5 kilo aan unieke microben dragen we met ons mee. Bacteriën, schimmels, gisten, virussen… samen het microbioom. Het grootste gedeelte bevindt zich in het spijsverteringsstelsel, de dikke darm. Dit microbioom speelt een belangrijke rol in het behoud van een goede gezondheid. Zo zorgt het voor de afbraak van niet verteerbare koolhydraten, de aanmaak van vitamines (B en K) en biedt het bescherming tegen pathogene (ziekmakende) micro-organismen, zoals salmonella. Daarnaast heeft het een gunstig effect op de darmwand, de barrièrefunctie van de darmwand en op een uitgebalanceerde ontwikkeling en functie van het immuunsysteem. Maar het microbioom doet meer: Ooit van de brain/gut axis gehoord? Denk eens aan het gevoel wat je af en toe in je buik hebt. Vlinders van verliefdheid, geen eetlust door spanning…

De darmen hebben een eigen zenuwsysteem, het enterische zenuwstelsel. Het microbioom heeft invloed op dit zenuwstelsel. Dit zenuwstelsel communiceert met het centrale zenuwstelsel naar de hersenen middels zenuwen (o.a. de nervus vagus). Vandaar de brain/gut axis. Het kan geheel zelfstandig functioneren en bevat motorische, sensorische zenuwcellen en interneuronen en maakt gebruik van neurotransmitters. Ook produceert het onder meer serotonine en dopamine. Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat darm gerelateerde ziektes kunnen resulteren in geestelijke aandoeningen zoals depressie. De brain/gut axis geeft een verklaring hoe stress en angst kunnen bijdragen aan onder meer IBS en voeding invloed kan hebben op je mentale gezondheid.

Opdracht
Doe met elkaar de poop challenge om meer te weten te komen over je darmgezondheid: Blue Poop Challenge.

Achtergrondinformatie over de brain/gut axis: The Mind-Gut Connection: How the Gut and Brain Work Together.
Getriggerd? Dan is dit boek echt een aanrader: ‘Fibre Fueled’ / ‘vol energie met vezels’ - Will Bulsiewicz. Over je darmflora, het gezondheidseffect van vezels en hoe ieder op zijn of haar eigen manier de eigen levensstijl kan aanpassen.
Invloed van verkeerde eetgewoonten op darmklachten
Meer uitleg over het microbioom.
De invloed van dieet op IBS-klachten.
Lijst van wetenschappelijke artikelen weergegeven per onderwerp over onder meer het microbioom en het effect op mentale en geestelijke gezondheid.
Volop artikelen over darmgezondheid en microbioom.

2. Antibiotica: de verstoring van het microbioom

Antibiotica: de verstoring van het microbioom door antibiotica en de mogelijkheden van pre- en probiotica

Antibiotica leiden onvermijdelijk tot een verstoring van het microbioom, vaak resulterend in antibioticumgeassocieerde diarree (AAD). Daarbij is het belangrijk je te realiseren dat ook als geen diarree optreedt, het microbioom verstoord is na het gebruik van antibiotica. Door antibiotica veroorzaakte veranderingen in de samenstelling en diversiteit van het microbioom zijn in verband gebracht met een groot aantal gezondheidsproblemen: o.a. inflammatoire darmziekten, obesitas, allergieën, (vaginale) schimmelinfecties en PDS. En het is causaal betrokken bij metabole, immunologische en ontwikkelingsstoornissen, evenals de vatbaarheid voor de ontwikkeling van infectieziekten.
Antibioticumgebruik heeft dus onbedoelde gevolgen en het is dus belangrijk om te bekijken hoe we antibiotica gebruiken. In de webinar zal volgens de huidige inzichten worden ingegaan op de korte en lange termijn effecten van antibioticagebruik op het microbioom en de daaruit voortvloeiende effecten op de gezondheid van het vroege leven tot de volwassenheid. Tevens zullen mogelijke therapeutische benaderingen worden besproken.

Webinar
Kijk met de groep dit webinar met onderwerp micriobioom en antibiotica tot ten minste 30 minuten. Bij interesse kan de aios hierna alleen verder kijken bij interesse. Het gaat vrij diep in op probiotica en ook invloed op hooikoortsmedicatie, verschillende bacteriële stammen etc.
Vanaf minuut 47 nog kort over praktisch gebruik van probiotica. Bij interesse verder kijken: verschillende studies over het effect van probiotica.

Microbioom buiten de darmen
Niet alleen in de darmen bestaat een microbioom: ook in onze geslachtsdelen! Verstoring hiervan kan ons een hoop vertellen. Lees dit artikel. Tips voor patiënten voor herstel van vaginale microbioom:

Zuurgraad herstellen:
- goede opties: Multi Gyn Actigel ®, (Yes VM ®, Premeno Duo ®, Canesten Gyno ® (NIET: Canesten Clotrimazol)
- geen vaginale douches, citroensap ijsblokjes, geen vitamine C (NormaFlor ®).
- in combinatie met probiotica, dus ‘goede bacteriën:
  - lokaal in de vagina: opties zijn GynOphilus ®, SymbioaVag ®, WInbiotica (R( Femi+, Evagynal ®, BacilacFemina ®
  - via voeding, om het darmmicrobioom en daarmee het vaginaal microbioom te herstellen: producten met veel probiotica: yoghurt, kefir, kwark, groenten (kimchi, kombucha, zuurkool, augurk, appelazijn etc.), miso, tofu, zuurdesembrood.
  - veel prebiotica (voedsel voor goede bacteriën): (knol)groenten, alle soorten knollen (maak soep!) en kolen, witlof, asperges, schorseneren, artisjok, zoete aardappel, pompoen, ui, knoflook, granen, bonen, noten, haver(mout)

Opdracht
De volgende keer dat er iemand op het spreekuur komt die metronidazol wilt i.v.m. symptomatische bacteriële vaginose, leg dan eens uit dat het geen quick fix is, maar dat het vaginale microbioom tijd nodig heeft om te herstellen. Met antibiotica ben je snel van je klachten af, maar je onderhoudt tegelijkertijd een verstoring van je vaginale flora. Vraag of de patiënt behoefte heeft het eens op een andere manier aan te vliegen. Bovenstaande tips kunnen uitgeprint en meegegeven worden.

Na te bespreken tijdens terugkomdag en/of leergesprek

Wat is de samenstelling van het microbioom en de rol hiervan in ziekte en gezondheid?
Wat is de invloed van antibiotica op het microbioom? Denk aan bijwerkingen, gevolg op het microbioom.
Wat kunnen pre- en probiotica hieraan bijdragen?
Wat vertel je de patiënt?
Maak je hierdoor een andere afweging bij het voorschrijven van antibiotica? Zo ja, waarom en maakt het uit welke patiënt je voor je hebt?
Bedenk een (eventueel fictieve) casus van een patiënt met antibiotica-gerelateerde klachten en opnieuw een infectie. Wat zou je met hem/haar bespreken?

3. Allergie en de rol van bacteriën

Allergie is een veelvoorkomende aandoening, die wereldwijd steeds vaker voorkomt. In Nederland heeft bijna een vijfde van de bevolking last van een allergische aandoening. Bij een overgevoelige reactie van het immuunsysteem, zoals eczeem, hooikoorts of huisdierenallergie is er sprake van een overgevoelige reactie van het immuunsysteem op een stof die in principe onschadelijk is (allergeen). Wanneer het immuunsysteem op een allergeen reageert, volgt een allergische reactie. Dit leidt tot klachten als onder meer tranende ogen, een loopneus, jeuk, niezen of benauwdheid, wat grote impact kan hebben op het dagelijks functioneren van de patiënt en zijn kwaliteit van leven.

Verschillende factoren spelen mogelijk een rol bij het ontwikkelen van allergie. Naast erfelijkheid lijkt, volgens recente onderzoeken, ook ons microbioom van invloed te zijn. Ons microbioom is namelijk mede verantwoordelijk voor de rijping en het moduleren (afstellen) van het immuunsysteem. Maar ook later in het leven beïnvloedt het microbioom het immuunsysteem. Als gevolg van toegenomen hygiëne en veranderingen in leefstijl komen we tegenwoordig echter met veel minder bacteriën in aanraking dan vroeger. Hierdoor leert het immuunsysteem minder goed welke stoffen schadelijk zijn voor het lichaam en welke niet, met als gevolg meer allergische reacties op feitelijk onschuldige stoffen.

Het volledig vermijden van allergenen is vaak niet mogelijk en de behandelingen zijn vooral gericht op symptoombestrijding. In de praktijk blijkt dat bij veel patiënten hun allergieklachten slecht of slechts gedeeltelijk onder controle zijn. Omdat dit alles veel impact heeft op de kwaliteit van leven van de patiënt, wordt er veel onderzoek verricht naar alternatieven. De laatste jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor probiotica als mogelijke nieuwe therapie bij allergieën. Bepaalde probiotische bacteriën kunnen namelijk, net als darmbacteriën, helpen bij het afstellen van het immuunsysteem.

In onderstaand webinar zal worden ingegaan op de rol van het microbioom bij de ontwikkeling van het immuunsysteem. Vervolgens wordt aandacht besteed aan de invloed van omgevingsfactoren op het microbioom en daarmee op het ontstaan van allergieën. Tot slot worden preventie- en behandelopties besproken, zoals het gebruik van probiotica. Hierbij worden de meest recente wetenschappelijke inzichten meegenomen.

Opdracht
Kijk het webinar* ten minste tot minuut 30. Daarna bij interesse verder kijken: er volgen dan vragen ter verdieping en informatie over het microbioom en de immuunontwikkeling. Vanaf minuut 40 gaat het over allergie en antibiotica en de invloed ervan op het microbioom, met een stuk verdieping er achteraan. Vanaf minuut 58 worden vragen gesteld en beantwoord. Bij interesse: vanaf 1h.07 over voeding en allergie.

Verschillende onderzoek en projecten die gedaan worden ter preventie van allergie

Na te bespreken tijdens terugkomdag en/of leergesprek

Wat is de invloed van het microbioom op het immuunsysteem en het ontwikkelen van allergie?
Wat is de invloed van omgevingsfactoren op het microbioom en daarmee op de kans op allergie?
Wanneer het microbioom beïnvloed is, wat zijn preventie- en behandelmogelijkheden met probiotica?
Wat houdt de hygiënehypothese in?
Wat is het belang van al vroeg in het leven met introductie aan allergenen beginnen, en wat zijn beïnvloedende factoren?
Praktijk: maakt deze kennis verschil op je handelen als arts of informatie die je geeft aan de patiënt?

*Disclaimer: The copyright to this video belongs to Winclove Probiotic B.V. in Amsterdam. All rights are reserved. Any commercial use, distribution, copying in whole or in part without the copyright holder’s permission is prohibited. Although due care has been exercised in making this video, Winclove does not accept any liability for errors or omissions or otherwise.

De bouwstenen in de leerlijn preventie

De leerlijnen

Leerlijn preventie
Auteur	Marleen Offereins Marieke Kerstens
Stage	1e Huisartsstage 2e Huisartsstage
KBA	1. Individueel zorgplan 2. Leefstijl 3. Preventieve activiteiten 4. Opsporen en selecteren 5. Programmatische preventie 6. Preventieproject
Competenties	Medisch handelen Maatschappelijk handelen Professionaliteit
Leerplek	Leergesprek Onderwijsprogramma Zelfstudie