Eenzaamheid bij ouderen

Leerlijn complexe ouderenzorg
Auteur	Anouk Meijer; Vivian Kenter;
Stage	CZ stage; 2e Huisartsstage;
KBA	6. Zorgbehoefte
Competenties	Communicatie; Samenwerken; Professionaliteit;
Leerplek	Leergesprek; Onderwijsprogramma; Paralleldag; Praktijkleren; Zelfstudie;

Inhoud

1 Relevantie
2 Doel
3 Gebruiksaanwijzing
4 Onderwijsactiviteiten

Relevantie

infographic van volksgezondheidenzorg.info, een website van het RIVM

Een grijze oude man, alleen en in een half verlicht huis, turend uit het raam. Die moet wel eenzaam zijn. Maar is dat zo? Wat maakt iemand eenzaam? En is het gek als je jong bent en je eenzaam voelt? Wat zegt het over ons als we ons eenzaam voelen en wat kunnen we eraan doen? Wanneer is het iets om je zorgen over te maken? Je hoort het in deze aflevering. Luister hier de podcasts: De podcastpsycholoog: eenzaamheid.

Prof. Jenny de Jong-Gierveld heeft een definitie geformuleerd

“Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten dat men heeft met andere mensen geringer is dan men wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de gerealiseerde relaties achterblijft bij de wensen.”

Volgens de Jong-Gierveld bestaat eenzaamheid essentieel uit drie dimensies¹:

De deprivatie- of gemis component: de gevoelens van leegte en verlaten zijn: dit is de kerncomponent;
Het tijdsperspectief: wordt de eenzaamheid als uitzichtloos of al veranderlijk ervaren, geeft men zichzelf of anderen de schuld;
Verschillende emotionele aspecten die met eenzaamheid gepaard kunnen gaan; spijt, verdriet, schaamte, schuld, frustratie, wanhoop ect.

Mogelijke oorzaken en de beïnvloedbare factoren (uit boek klinisch redeneren bij ouderen)

Functiekenmerken:

Beleving: verwachtingen, wensen
Somatisch: problemen of klachten die de deelname aan sociale activiteiten belemmeren? Denk bijvoorbeeld aan het kunnen verstaan van anderen, mobiel genoeg zijn om ergens heen te kunnen.
Psychisch en cognitief: Geheugenproblemen, depressie of sombere stemming, angst
Persoonlijkheid: karakter, negatief zelfbeeld
Omgeving: burgerlijke staat, wonen, voldoende mantelzorg, financiën
Levensgeschiedenis: hoelang gevoelens van eenzaamheid, ingrijpende gebeurtenis, omgaan met moeilijke situatie (coping stijl)

De gevolgen van eenzaamheid zijn groot zie deze link: De gevolgen van eenzaamheid.

Eenzaamheid kan ernstige effecten hebben op de kwaliteit van leven en de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Het is belangrijk, als zorgverlener, eenzaamheid te (h)erkennen. Leren omgaan met eenzaamheid en de mogelijkheden met het samen werken met sociaal domein. Soms is luisteren genoeg!

Doel

Je hebt gereflecteerd op wat het voor de aios/docent zelf betekent om eenzaam te zijn.
Je herkent signalen van de verschillende vormen van eenzaamheid.
Je bezit de kennis van de oorzaken en gevolgen van eenzaamheid.
Je bent in staat de behoeften van ouderen te exploreren.
Je kan beter aansluiten bij de behoeften en wensen van ouderen door meer inzicht van eenzaamheid.

Gebruiksaanwijzing

De opdracht in de huisartsenpraktijk is gekoppeld aan het leergesprek, onder de kop onderwijsactiviteiten.

Verpleeghuis: ga na hoe in het verpleeghuis wordt omgegaan met signalen van eenzaamheid. Is er een protocol? Zijn er werkafspraken? Komen signalen van mogelijke eenzaamheid ter sprake bij de diverse overleggen, hoe dan en wat gebeurt er vervolgens mee?

Huisartsenpraktijk: Doe met je opleider de aandacht oefening (zie gebruiksaanwijzing hieronder). Beantwoord de vragen ook zelf of voor jezelf. Bespreek de verschillen. Neem samen de PowerPoint Eenzaamheid plaatjes door en bespreek welke mogelijke kenmerken je ziet voor de aanwezigheid van eenzaamheid. Neem een anamnese af bij een oudere patiënt met de eenzaamheidsschaal. MDO bijwonen met aandacht voor of vragen over het onderwerp eenzaamheid.

Terugkomdag: Bespreek tijdens het onderwijs de ervaringen van de verschillende Aios met eenzaamheid. Hoe gaat ieder met de eenzaamheid om. Als aanvulling kan de PowerPoint eenzaamheid bij ouderen gebruikt worden voor onderwijs.

Onderwijsactiviteiten

Lees ook eens over eenzaamheid.

Aandacht oefening:

Sta eens stil bij een periode in je leven waarin je je eenzaam hebt gevoeld:
Wat was de oorzaak van je eenzaamheid?
Hoe voelde je je t.o.v. de buitenwereld?
Wat was ondersteunend gedrag?
Wat was het beslist niet?
Wat heeft je geholpen om de eenzaamheid een plek te geven?

Anamnese

Gevoelens van eenzaamheid, ernst en beloop
Uitzonderingen: momenten dat de persoon zich niet of minder eenzaam voelt
Betekenisvolle contacten/belangrijke derden
Personen van wie de patiënt praktische en/of emotionele steun ontvangt
Stemming: somberheid, angst, onrust, agitatie
Inventariseer de behoefte om te herstellen of het opnieuw creëren van een betekenisvolle relatie,
Gesprekken over levensvragen

Eenzaamheidsschaal

Ontwikkeld door De Jong Gierveld en van Tilburg. De ingekorte schaal voor algemene, emotionele en sociale eenzaamheid. (2008) Deze schaal is geen gevalideerde diagnostische tool, maar geeft wel ingang voor het starten van een gesprek. Eenzaamheidsschaal

Meer informatie over de eenzaamheidsschaal is terug te lezen op eenzaam.nl.

Bronnen

¹Muris J.W.M Weerd de-Spaetgens Ouderengeneeskunde 2012 blz. 301). https://www.bsl.nl/shop/ouderengeneeskunde-9789031379675
infographic eenzaamheid Volksgezondheid en Zorg (vzinfo.nl)
Kleine kwalen en alledaagse klachten bij ouderen, hoofdstuk 7 Eenzaamheid, Arlette Voogd blz. 38-42
Ouderenzorg in de huisartsenpraktijk B. Oostveen, V. Kenter-Hupkes, uitgave van het NHG, 2023
Beter oud, handreiking kwetsbare ouderen thuis
Klinisch redeneren bij ouderen
Movisie, databank effectieve sociale interventies

De bouwstenen in de leerlijn complexe ouderenzorg

De leerlijnen

Leerlijn complexe ouderenzorg
Auteur	Anouk Meijer Vivian Kenter
Stage	CZ stage 2e Huisartsstage
KBA	6. Zorgbehoefte
Competenties	Communicatie Samenwerken Professionaliteit
Leerplek	Leergesprek Onderwijsprogramma Paralleldag Praktijkleren Zelfstudie