Leerlijn professionaliteit: verschil tussen versies

Versie van 26 jul 2018 om 14:05

WANNEER DOE JE ALS HUISARTS ‘HET GOEDE’, GOED GENOEG…?

Handleiding voor aios, opleiders en docenten voor het in de opleiding ontwikkelen van professioneel gedrag.

Inleiding

Als huisarts wordt er in de praktijk professioneel gedrag van je verwacht en tijdens de opleiding word je als aios door je opleider, mede-aios en docenten geholpen om dit gedrag en daarmee een belangrijk deel van je beroepsidentiteit, te ontwikkelen. Professionaliteit is echter een lastig begrip om concreet ‘handen en voeten te geven’. Bovendien is de interpretatie ervan onderhevig aan ontwikkelingen in de maatschappij en innovaties in het huisartsen vak. Deze handleiding is een poging om ‘tijdelijke’ helderheid en concretiseringen te geven die houvast kunnen bieden in de opleiding van de aios. Ervan uitgaande dat ijsbergen zullen smelten en nieuwe ijsbergen zullen ontstaan.

Professionaliteit: Waar hebben we het over?

Als we het competentieprofiel van de huisarts (zie kader) gebruiken als kader, dan gaat het bij het ontwikkelen van professionaliteit om: verantwoordelijkheid nemen, afstand-nabijheid in de werkrelatie hanteren, grenzen kunnen stellen, een goede balans werk-privé, zelfzorg, actief leren, gedrag aanpassen op basis van reflectie en feedback en het ontwikkelen van beroepswaarden en -normen. Ieder van ons kan zich hier wel iets bij voorstellen: een huisarts dient immers betrouwbaar te zijn, gevoelig en aanspreekbaar te zijn op het effect wat hij sorteert in het contact, met een grote diversiteit aan patiënten kunnen werken en ‘up to date’ te zijn in zijn medisch handelen.

Professioneel gedrag is echter door de contextafhankelijkheid zo complex. Het gaat om als huisarts goed luisteren naar je patient en afwegen wat belangrijk is voor betrokkenen (patiënt, andere familieleden) terwijl je als huisarts zelf ook betrokkene bent. Het gaat om samen met de patiënt positie in nemen, terwijl de ene patiënt meer en de andere zelf veel minder verantwoordelijkheid voor eigen gezondheid aan kan. Het gaat om het samenwerken met en aansturen van professionals, terwijl die allen een andere taal en referentiekader hebben. De huisarts anno 2018 werkt als meewerkend voorman die vanuit huisartsgeneeskundig perspectief en van binnenuit sturing geeft aan complexe situaties, met vaak diverse betrokkenen, die volgende week anders kunnen zijn omdat er nieuwe medische inzichten zijn, de patiënt verliefd is geworden of collega professionals zich ziek hebben gemeld. Kortom: professionaliteit gaat over het samen met een patiënt en betrokkenen afwegen van belangen m.b.t. diens gezondheid en steeds opnieuw weer positie innemen in complexe, veranderende situaties.

Professionaliteit: Hoe ontwikkel je dat?

Aios ontwikkelen met name met hun opleider en andere betrokkenen die de context van de aios en patiënt kennen, bovenstaand professioneel gedrag. Samen met hen kunnen ze leren afwegen wat in een specifieke situatie factoren zijn die voor die patiënt een rol spelen, wat evidence is voor medisch handelen en wat belangen zijn die gewogen moeten worden. Reflecteren is daarbij een kernactiviteit. Alleen of samen met anderen, op papier of ‘live’, met of zonder video als materiaal, leert de aios overdenkingen maken n.a.v. een ervaring die al geweest is (reflectie) of een situatie die nog gaat komen (pre-flectie). Zodoende worden persoonlijke ervaringen en denkwegen omgezet in beroepskennis in een professioneel referentiekader of ‘frame’. Ervaringen die ‘raken’ (ontroeren, goed gegaan zijn, ‘yes’ momenten) of ‘haken’ (niet lekker liepen, waar irritatie of verwondering speelt) zijn daarbij goed leermateriaal omdat die verbonden zijn met wat de aios op dat moment intrinsiek motiveert.

Het ontwikkelen van professioneel gedrag is een dynamisch proces van pre-flectie, ervaringen opdoen, hierop terugblikken, inzichten opdoen, feedback vragen, Theorie erbij pakken, experimenteren met nieuw gedrag en integreren/ ‘eigen maken’ van gedrag tot een (beginnende) beroepsidentiteit. Een proces dat bij iedere aios afhankelijk is van diens leerprofiel en leeromgeving en na de opleiding ‘life long’ door blijft gaan, steeds op een ander verbredend of verdiepend niveau. Hulpmiddel bij het reflecteren en opstarten van de leermotor is de leercirkel van Kolb ofL die van Korthagen

Leercirkel van Korthagen

Professionaliteit: Wat moet je kunnen?

Samen met opleiders en docenten leren aios goed luisteren naar patiënten en afwegen wat handelingsmogelijkheden zijn in die specifieke situatie. In deze afwegingen en (zelf)reflecties leren ze systeem en ordening aanbrengen, waardoor het niet toevallig is dat die behandelwijze er als beste optie uit komt. Er is dus geen standaard voor professioneel handelen, maar wel een meest passende handelingswijze in die specifieke situatie, bij die specifieke patiënt, in die omstandigheden bij die dokter op dat moment.

Aan de hand van onderstaande beschrijvingen uit het competentieprofiel wordt eens per 3 maanden met opleider, mede aios en docent aan de hand van de ComBeL besproken hoe de ontwikkeling van professioneel gedrag tijdens die opleidingsstage verloopt.

Professionaliteit: Visie HOVUmc

Vanuit de visie dat de huisartsgeneeskundige hulp aan de patiënt effectiever zal zijn als de relatie goed is, kiest de opleiding er al vanuit de historie voor om arts-patiënt-communicatie en professionaliteit te benadrukken in de opleiding. De aios wordt in veel verschillende leersituaties uitgedaagd worden om zijn persoonlijke professionaliteit te leren kennen en zijn beroepsidentiteit te ontwikkelen. Opleiders kijken dagelijks met aios mee, in leergesprekken en duo-spreekuren: Wat neem je waar bij die patiënt, hoe interpreteer je dat? Wat zijn je afwegingen en wat is jouw aandeel in hoe de interactie verloopt? Hoe zou dat anders kunnen? Wat zijn behandelmogelijkheden? en: Wat is in deze specifieke situatie, bij deze patiënt, wijsheid en goed medisch handelen? Docenten werken met de aiosgroepen aan vormende activiteiten, waarin opbouw en explicitering van persoonlijk- en professioneel referentiekader een belangrijke plaats inneemt.

Gedurende de opleiding zullen de patiënt situaties in complexiteit toenemen en zullen dus ook de afwegingen en reflecties over ‘goed handelen’ ingewikkelder worden. Daar waar het in fase I vooral gaat over het ‘goede medisch handelen’ (single loop van Argyris, zie figuur) zal het tijdens de opleiding toenemend ook gaan over de vraag: Doen we als huisarts de goede dingen? (double loop) en over de vraag: hoe beslissen we wat goMed handelen is? (triple loop learning)

Model Argyris

Reflecties of pre-flecties kunnen gaan over de patiënt, de huisarts, de interactie en/of de andere contextfactoren die een rol spelen. (bv. humeur van de praktijkassistente). Hulpmiddel bij zelfsturing en vraagverheldering en het systematisch, vanuit verschillende perspectieven belichten en reflecteren over ervaringen is het door ons ontwikkelde ‘4-perspectieven model’. Dit model kan de aios houvast geven bij het sturen en ordenen van zijn leren. (bv. Deze week al vanuit organisatieperspectief met mijn opleider besproken wat maakt dat de assistente steken lijkt te laten vallen, en nu wil ik met mijn mede-aios persoonsgericht bespreken hoe ik zelf staande blijf in en omga met overbelaste ondersteuners )

Professionaliteit: Onderwijsvormen op de TKD

Op de TK dagen is er in de fasegroep ruimte voor zelfonderzoek en het ontwikkelen van professionaliteit. Dit leren start vanuit de zone van het ‘niet weten’ (discomfort) en leidt via allerlei fysieke en mentale activiteiten tot het ontdekken van begrip en bekwaamheid’ (kennis en kunde). (Claxton e.a. 1996). Om dit persoonlijke, discomfortabele leren zo goed mogelijk te faciliteren, werken we met regelmaat in kleine groepen en met vaste fasegroep begeleiders. Zij helpen mee een leercultuur te creëren op basis van veiligheid en respect waarin dit persoonlijk leren mogelijk is.  Vanzelfsprekend stuur je als aios zelf je leren aan, kijkt en denkt de begeleider desgewenst met je mee en krijg je ‘tools’ aangereikt die je kunnen helpen over je ervaringen te reflecteren en deze reflecties te ordenen. Deze handleiding, met de basis ‘tools’ als bijlage, is bedoeld als basis om in de opleiding en ook daarna uit de voeten te kunnen.  

Reflectieronde

Op de terugkomdag wordt er ruimte gemaakt voor het delen van ervaringen, het opbouwen van een professioneel referentiekader en het reflecteren op ervaringen of innovaties in de praktijk. Gedurende de hele opleiding is deze reflectieronde onderdeel van de TK-dag en van aios wordt verwacht dat zij toenemend zelfsturend gebruik maken van deze ronde. Afhankelijk van de fase in de opleiding en andere onderwijsvormen op de TK dag wordt de reflectieronde kort of langer, meer of minder gestructureerd en in de hele of halve groep vormgegeven. Groepsbegeleiders gebruiken reflectietools om de aios te ondersteunen in zelfsturing in leren (4-perspektieven model, Pyramide van Dilts) of andere methodieken (bv ‘succesreflectie’ of ‘moreel beraad’) om met de groep vormende activiteiten te doen en referentiekader en gevoeligheid op te bouwen rondom belangrijke vormende thema’s als afstand-nabijheid in werkrelatie, zinnige zorg, ethische dillema’s in de ouderenzorg, huisarts van de toekomst etc

Reflectieopdrachten - samenwerking met thema-leerlijnen.

In het themagerichte expertonderwijs op de themadagen of de middaggedeelten van de TKD, worden reflectieopdrachten of onderwijsactiviteiten aangeboden die vorming van professioneel gedrag gekoppeld aan dat specifieke thema bevorderen (bv zelfzorg– thema: psychische klachten) 

Supervisie

Halverwege de 1e Huisartsstage start de aios in een kleine groep met supervisie. Dit is een onderwijsvorm waar het leren leren, het reflecteren, de persoonlijke ontwikkeling en het ontwikkelen van professioneel gedrag centraal staat. Met elkaar verkent de groep ieders persoonlijke leerthema’s in de ontwikkeling tot huisarts, die vervolgens onder begeleiding bewerkt worden. De aios brengt zijn ervaringen in, maakt met de groep en supervisor afspraken over samenwerking en persoonlijke leerdoelen en gaat aan het werk met basale attitude of gedragsveranderingen die hij wenst of die noodzakelijk zijn in zijn opleiding tot huisarts.

2-daagse Professionaliteit

De start van de 2e Huisartsstage, wordt ondersteund door 2 extern georganiseerde dagen (met overnachting) waarin ondersteuning en impuls wordt gegeven aan de leercultuur in de groep en het ontwikkelen van professioneel gedrag in de laatste opleidingsfase. Zowel groepsbegeleiders als externe begeleiders faciliteren deze dagen waarin ‘professioneel gedrag’ thema zal zijn en de persoonlijke leerthema’s van aios weer ‘afgestoft’ zullen worden.

Intervisie

Tijdens de 2e Huisartsstage, bespreken de aios op de TKD in de reflectieronde hun ervaringen onder begeleiding van docenten en gaan daarnaast ook zelfstandig intervisie doen. Eens in de 6 weken werken ze in vast intervisieverband. Zodoende kunnen ze aan het ritme en deze vorm van deskundigheidsbevordering wennen, welke ze na de opleiding veelal zelf zullen doorzetten.

Professionaliteit: ten slotte 

Zoals beschreven zoeken we in de praktijk en in de opleiding naar zoveel mogelijk begeleiding ‘op maat’ voor de aios. Vanuit organisatorisch oogpunt is dat ‘maatwerk’ echter ook beperkt. Gezien de grote diversiteit in achtergrond en opleiding van aios is het voor ons begrijpelijk dat niet voor iedere aios het ‘gewone’ opleidingsaanbod passend is. Mocht er behoefte zijn aan meer of andere leerhulp dan horen we dit graag en kan op initiatief van aios, opleider of docent bekeken worden of er indicaties zijn voor extra of andersoortige begeleiding. Zowel binnen de opleiding als extern zijn er mogelijkheden voor bv. Coaching, extra begeleiding op de praktijk of therapie.