Zorg rondom overlijden

Aandachtsgebied diversiteit
Auteur	Sylvia Mennink; Mariël Jacobs; Elzelyne Balkema;
Stage	1e Huisartsstage; Klinische stage; CZ stage; GGZ stage; 2e Huisartsstage;
Leerplek	Leergesprek; Praktijkleren; Onderwijsprogramma; Zelfstudie;

Inhoud

1 Relevantie
2 Doel
3 Gebruiksaanwijzing
4 Onderwijsactiviteiten
- 4.1 Bronnen

Relevantie

Elke cultuur en religie kent zijn eigen opvattingen en rituelen rond het overlijden. Om je patiënt en de naasten goed te kunnen begeleiden rondom het levenseinde is het helpend om achtergrondinformatie te vergaren en op te hoogte te zijn van de wensen en rituelen van de patiënt die je begeleid.

Doel

Gebruiksaanwijzing

In deze bouwsteen verwijzen we je naar de achtergrondinformatie over de laatste levensfase uit oogpunt van verschillende godsdiensten en bevolkingsgroepen.

Je kan deze bouwsteen gebruiken om meer informatie op te doen, zeker als je een palliatieve of ernstig zieke patiënt begeleidt. Je kan deze informatie ook meteen gebruiken voor de opdracht palliatieve zorg of voor een presentatie over dit onderwerp op de terugkomdag.

Het is hierbij belangrijk dat je de opgedane informatie toetst en persoonlijk afstemt op de wensen van de patiënt.

Onderwijsactiviteiten

De film “Ik heb een dokter in Marokko” brengt de beleving van ziekte en dood in beeld vanuit de perspectieven van een aantal patiënten en doktoren met diverse achtergrond. Deze film kan je blik verbreden en het belang van de persoonsgerichte aanpak nog onderstrepen.

Hieronder staan 3 thema’s benoemd en bijbehorende link naar meer informatie: Palliatieve zorg, Rituelen rondom sterven en rouw en Praktische informatie rond het overlijden en uitvaart.

Palliatieve zorg

In Nederland is het vanzelfsprekend om informatie in vorm van full disclosure te geven over de ziekte. Dit betekend 100% eerlijke, directe en transparante informatie geven zonder er omheen te draaien. Het is goed om te beseffen dat Nederland hier in ten opzichte van de rest wereld een uitzondering is. Het is in de rest van de wereld veel gebruikelijker om de diagnose/prognose niet volledig te geven (1). Of alleen wanneer patiënten er zelf om vragen.

Om goede zorg te geven in de laatste fase is het belangrijk je te verdiepen wat een patiënt en familie wil. Om persoonsgerichte/gewilde informatie te kunnen geven.

Voor veel migranten is hoop zeer belangrijk, hoop op genezing. Het vertellen van een infauste prognose kan de hoop van de patiënt doen verliezen met als gevolg een vervroegd overlijden. Voor veel migranten is goede (palliatieve) zorg vooral niks zeggen en doen wat de hoop kan wegnemen, een grote betrokkenheid van familie, zo lang mogelijk doorgaan met een op genezing gerichte behandeling, zonder maatregelen die het even kunnen verkorten(1).

In hoofdstuk 11.2 van het boek “Zorg voor laaggeletterden, migranten en sociaal kwetsbaren in de huisartsenpraktijk” van M. vd Muisenbergh en E. Oosterberg worden achtergronden en goede handvatten gegeven over palliatieve zorg voor patiënt en naasten ten aanzien van communicatie, familie, symptoombestrijding.

Op de website huisarts-migrant zijn ook handvatten te vinden ten aanzien van communicatie, hoe weet je wat je wel/niet kan/mag vertellen aan de patiënt over de prognose. Attentiepunten t.a.v. symptomen in de palliatieve fase: pijn, obstipatie en de behandeling daarvan.

Pharos heeft ook een handreiking gemaakt met achtergrondinformatie en aanbevelingen ten aanzien van verschillende thema’s, onder andere informeren over diagnose, morfine, hospices en het overdragen van zorg van ziekenhuis naar de huisarts.

https://www.pharos.nl/wp-content/uploads/2018/10/lessen_uit_gesprekken_over_leven_en_dood.pdf

Op de volgende link vind je een presentatie van Pharos over paliatieve sedatie bij migranten

https://ukonnetwerk.nl/sites/default/files/SYMP%20RVD%20170315%20presentatie%20Muijsenberg%20Palliatieve%20sedatie%20migranten.2017.pdf

Rituelen rondom sterven en rouw

Verschillende religies, verschillende bevolkingsgroepen, verschillende rituelen. Pallialine heeft een richtlijn opgesteld met achtergrondinformatie ten aanzien van sterven en rouw binnen diverse levensbeschouwingen en religies opgesteld. https://www.pallialine.nl/richtlijn/bijlage.php?bijlage_id=11 (indien niet te openen: https://www.pallialine.nl/index.php?pagina=/richtlijn/item/pagina.php&richtlijn_id=1081&unique=e5520580e32b96ea50c1c4fb5993260c en klik onderaan de pagina onder het kopje bijlage op de laatste: levensbeschouwingen en religies)

Op https://www.huisarts-migrant.nl/rituelen-rond-sterven-en-rouw/ vindt je aandachtspunten per religie en bevolkinsgroep over rituelen. Onder andere het Islamitische geloof, Boeddhisme, Jodendom en Katholieken. Tevens staan er aandachtspunten voor een Chinese, Surinaamse of Molukse achtergrond.

Praktische informatie over overlijden en uitvaart

Zoals waarschijnlijk wel bekend worden moslims vaak snel na het overlijden begraven. Hierbij kan het zijn dat ze daarvoor naar hun land van herkomst worden gevlogen. Meer informatie hierover vind je op: https://www.huisarts-migrant.nl/praktische-informatie-rond-overlijden-en-uitvaart/

Meer informatie over de humanistische uitvaart is te vinden op http://www.humanistischeuitvaart.nl/

Meer informatie over verschillende uitvaart tradities zijn te vinden op www.rouwrituelen.nl en

https://www.uitvaart.nl/infotheek/de-plechtigheid/religie-en-rituelen

Er vaak veel onduidelijkheid over orgaandonatie en of dit mag, hieronder vind je meer informatie over orgaandonatie en

Islam: https://www.youtube.com/watch?v=buixq-qz-Ak&feature=youtu.be

Jodendom: https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/15630-joods-medische-ethiek-orgaandonatie.html

Hindoeisme: https://mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/86172-orgaandonatie-hindoeisme-en-karma-en-de-verkoop-van-organen.html

Bronnen

1: vd Muijsenbergh, Oostenberg; Zorg voor laaggeletterden, migranten en sociaal kwetsbaren.

Wetenschappelijke richtlijn van pallialine: https://www.pallialine.nl/uploaded/docs/Rapport%20achtergronddocumentbijhandreiking%20layoutversie%202%20november.pdf

De bouwstenen in de leerlijn diversiteit

De leerlijnen

Aandachtsgebied diversiteit
Auteur	Sylvia Mennink Mariël Jacobs Elzelyne Balkema
Stage	1e Huisartsstage Klinische stage CZ stage GGZ stage 2e Huisartsstage
Leerplek	Leergesprek Praktijkleren Onderwijsprogramma Zelfstudie