Leerlijn ALK

Leerlijn ALK
	Leerlijnhouder; drs. Dick Walstock; huisarts, kaderarts GGZ, docent
	Leerlijnmedewerkers; Lennart Tonneijck;

Inhoud

1 Inleiding
- 1.1 Achtergrond en opbouw van de leerlijn
2 Onderwijsprogramma's
3 Bouwstenen
4 Overige leerlijnen

Inleiding

Sinds oktober 2021 is de afkorting SOLK (Somatisch Onvoldoende verklaarbare Lichamelijke Klachten) vervangen door ALK (Aanhoudende Lichamelijke Klachten). Deze wijziging benadrukt dat het aanhoudende karakter van de klachten voorop staat. Voor meer informatie zie: https://nalk.info/van-solk-naar-alk/

Uit onderzoek blijkt dat (huis)artsen het lastig vinden om te gaan met patiënten die klachten hebben waar geen goede somatische verklaring voor is cq. die lang aanhouden. In de NHG-standaard lezen we dat ongeveer 40% van de spreekuurcontacten gaat over lichamelijke klachten die (te) lang aanhouden.

Achtergrond en opbouw van de leerlijn

Het hebben van lichamelijke klachten hoort bij het leven. Ongeveer 90% van de mensen heeft desgevraagd in de voorafgaande twee weken lichamelijke klachten ervaren; slechts weinigen gaan daarvoor naar de huisarts.
Als lichamelijke klachten langer dan enkele weken duren en als er bij adequaat medisch onderzoek geen somatische aandoening wordt gevonden die de klachten voldoende verklaart, spreekt men van Aanhoudende Lichamelijke Klachten, oftewel ALK. Langdurige, ernstige ALK komt veel minder vaak voor met een prevalentie van 2,5%.

Dat niet voldoende verklaarde klachten psychisch zouden zijn is een hardnekkig misverstand. ALK zou daarmee in het domein van de GGZ belanden, maar het uitgangspunt dient te zijn: ‘we weten het niet...’. Vóór de ontdekking van de Helicobacter Pylori als oorzaak van het Ulcus Ventriculi, werd bij zgn. ‘maaglijders’ stress als oorzaak aangewezen.

Het doel van deze leerlijn is om jou goed toe te rusten met kennis, de juiste attitudes en voldoende vaardigheden zodat je deze groep patiënten adequaat en met werkplezier kunt bedienen.
De volgorde van de KBA’s kent een logica, maar de docent, hao en aios zijn eruit te pikken wat op dat moment relevant is voor het leerproces.
De gekozen ordening gaat van beginnersvaardigheden zoals hanteren van diagnostische onzekerheid en het stellen van de werkhypothese ALK naar meer complexe vaardigheden zoals het gebruiken van modellen bij de psycho-educatie en eindigt met aspecten die de praktijkorganisatie betreffen zoals samenwerken met de POH-GGZ. Daarnaast zijn er enkele losse, ludieke elementen opgenomen, zoals een stukje cabaret en een gedicht.

Onderwijsprogramma's

Hieronder is een serie van drie onderwijsprogramma's over ALK beschreven; de eerste bijeenkomst is goed bruikbaar voor een eerste verkenning van het thema en voor het kiezen welke onderwerpen de groep aan de orde wil hebben. Dit sluit goed aan bij de opdracht aiosonderwijs. Ook de andere twee programma's zijn goed bruikbaar.
Deze serie dateert uit 2016 en sindsdien zijn er veel nieuwe ALK-bouwstenen bijgekomen, waaronder veel instructiefilmpjes die zeer de moeite waard zijn. Dit materiaal is nog niet in onderstaande programma's opgenomen en moet daar dus actief bij betrokken worden.

Bijeenkomst 1

Voorbereiding lezen NHG-standaard ALK
Doel Aanzetten om met ALK in de praktijk aan de slag te gaan
Aanpak Zwaar leven van Brigitte Kaandorp
Wat is ALK; verzamelen lijst met aios
- Denk aan: hyperventilatie, buikpijn, rugpijn, hoofdpijn, fibromyalgie, CVM, IBS, maagklachten, Globus, slaapproblemen, duizeligheid, onverklaarbare pijn, verschillende vragenlijsten 4DKL, Beck angst en depressie, Distress lijst, PHQ lijst e.d.
- Keuze maken welke onderwerpen aan de orde moeten komen op de terugkomdag. Wat bereiden de aios in groepjes van 2 of 3 voor? Bijvoorbeeld: fybromyalgie, slaapproblemen, hoofdpijn, moeheid, hyperventilatie, wat doet de ALK-poli, gebruik vragenlijsten uit de aLK-standaard: Planning maken.
- Moeheid is een mooie klacht om in de groep een gesprek te hebben over ‘Wat is moe? Wie is weleens moe? En is het ‘normaal moe’ en wanneer niet?'.
Laten zien selectie ALK-video's op Wiki.
Uitleg SCEGS en oefenen met SCEGS aan de hand van casus HAB, HAB speelt de rol van de patiënt met ALK.

Bijeenkomst 2

Voorbereiding lezen Patiëntgericht communiceren ,van Staveren, hfdst 21, leergesprek met de opleider voeren over ALK (invulling gesprek openhouden).
Doel attitude t.o.v. ALK leren kennen. SCEGS kunnen toepassen.
Aanpak
- Eerste presentatie door groepje aios
- Uitwisselen van ervaringen n.a.v. leergesprek en eigen attitude bespreekbaar maken.
- Wat voor gevoel roept ALK bij je op?
- Eigen casus inbrengen en oefenen met SCEGS (aansluitend bij thema-presentatie 2/3-tal aios). Aandachtspunten bij rollenspel zijn:
  - Laat de patiënt de klacht concretiseren, vraag naar details.
  - Laat alle elementen van de SCEGS-analyse aan bod komen.
  - Besteed aandacht aan alle klachten en bagatelliseer niet.
  - Hou je eigen interpretaties voor je.
  - Geef niet te snel informatie maar luister eerst goed naar de patiënt en vraag goed door.
- Verklaringsmodel uitwisselen: hoe leg je hoofdpijn, rugpijn, moeheid, slaapproblemen, gewrichtsproblemen, hyperventilatie uit aan je patiënt. in subgroepjes verklaringen/uitleg aan patiënt laten bedenken en plenair bespreken.
- Eventueel videomateriaal ALK op Wiki.

Bijeenkomst 3

Verklaringsmodel maken: uitleggen vicieuze cirkels of neerwaartse spiralen aan de hand van een vissengraat, ster of cirkel. Aandachtspunten bij rollenspel:

Sluit aan bij de info van de patiënt uit de exploratieve fase.
Gebruik papier en pen om de cirkel, ster of vissengraat te tekenen.
Hou het simpel!

Effectief geruststellen: aandachtspunten bij rollenspel zijn:

Laat merken dat de bezorgdheid van de patiënt is overgekomen.
Geef de bezorgdheid liever versterkt dan afgezwakt weer.
Richt de geruststellende uitleg op punten waarover de patiënt ongerust is; onderbouw dus je geruststelling!
Benoem jouw ervaring met dit soort problemen (of van je vakgenoten).

Verwachtingenmanagement bij doorverwijzing naar specialist of bij aanvullend onderzoek. Aandachtspunten voor rollenspel:

Bespreek wat de hulpvraag is van de patiënt voor de specialist of aanvullende test.
Geef in eigen woorden terug waar de patiënt zich zorgen over maakt.
Sluit in je uitleg aan bij de belevingswereld van de patiënt.
Vertel wat het aanvullende onderzoek inhoudt of wat de specialist zal gaan doen.
Illustreer en visualiseer de info waar mogelijk.
Bespreek wat de verwachtingen van de patiënt en van jou als huisarts zijn (bijvoorbeeld: ‘hoeveel % kans denkt u dat de specialist of het aanvullende onderzoek de oorzaak van uw klachten vindt?’).

Samenvatten van bevindingen van LO, anamnese, SCEGS en evt. aanvullend onderzoek. Aandachtspunten bij rollenspel:

Benoem normale bevindingen in positieve termen.
Vermijd termen die als ziektelabel gezien kunnen worden.
Vat zowel klachten als cognities en emoties samen.
Vat samen zonder af te zwakken.
Benadruk dat de klacht reëel is.
Sluit aan bij de informatiebehoefte van de patiënt.
Sluit in je uitleg aan bij termen die de patiënt gebruikt.

Goede elementen video ALK:

Vertrouwen relatie.
SCEGS uitgevraagd?
Verklaringsmodellen op basis van SCEGS.
Effectief geruststellen.
Gezamenlijke besluitvorming.
Welke volgende stap: concrete afspraken.

Bouwstenen

KBA 1 - Consult ALK

1. Stelt de werkhypothese ALK, geeft uitleg en behandelt stapsgewijs.

Competenties

Stelt de werkhypothese ALK bij klachten die voortduren nadat bij adequate medische diagnostiek geen voldoende ziekteoorzaak gevonden is.
Doet een brede klachtexploratie aan de hand van een model als SCEGS (Somatisch, Cognitief, Emotioneel, Gedragsmatig, Sociaal).
Maakt onderscheid tussen lichte tot matige en ernstige ALK.
Stelt zich open voor de klachtinterpretaties van de patiënt en zoekt naar een gemeenschappelijke probleemformulering
Verlegt de aandacht van oorzaak naar het benoemen van factoren die de klachten in stand houden (tekent bijv. vicieuze cirkel). Betrekt bij de uitleg bekende somatische mechanismen zoals sensitisatie of disbalans van het autonome zenuwstelsel of stress systeem (HPA-as)
Bepaalt samen met de patiënt hoe de vicieuze cirkel die de klacht in stand houdt te doorbreken is.
Werkt samen met de patiënt een plan uit in concrete, haalbare stappen.
Gaat adequaat om met de eigen medische onzekerheid: blijft alert op tekenen van somatische oorzaak, doet opnieuw medische diagnostiek indien (verandering in) klacht daar aanleiding toe geeft; stelt gerust zonder zich zekerder voor te doen dan hij/zij is.
Stelt grenzen aan de eisen van een patiënt en houdt tegelijkertijd de relatie in stand.

Medisch handelen
Communicatie
Professionaliteit

KBA 2 - Consult Klachtenregistratie

2. Maakt gebruik van klachtenregistratie om patronen in klachten en beïnvloedende factoren te ontdekken.

Competenties

Instrueert de patiënt om een klachtenregistratie bij te houden en legt inhoud en doel uit:
- De klachtenregistratie omvat in elk geval een omschrijving van de klachten, de bezigheden die dag en de gedachten over de klachten.
- Als de patiënt niet in staat blijkt tot een klachtenregistratie (bijvoorbeeld functioneel analfabetisme, taal) zoekt de huisarts samen met de patiënt een alternatief.
Bespreekt de klachtenregistratie en zoekt samen met de patiënt naar patronen in klachten en beïnvloedende factoren (zowel in gunstige als in ongunstige richting)

Medisch handelen
Communicatie

KBA 3 - Verwijzen

3. Voert een verwijsgesprek met een patiënt met ALK.

Competenties

Baseert beleid op het onderscheid tussen lichte tot matige en ernstige ALK
Legt de patiënt uit wat de behandelingsmogelijkheden voor ALK zijn
Kiest samen met de patiënt de meest passende behandeling of verwijzing.
Maakt een vervolgafspraak om het effect van de verwijzing te vervolgen
Kent de werkwijze van de 1e lijns partners op gebied van ALK (POH-GGZ, Eerste Lijns Psycholoog, Psychosomatisch Fysio Therapeut)
Heeft kennis van tweedelijns behandelingsaanbod voor ALK (CGT, revalidatie, multidisciplinair)
Verwijst alleen patiënten met ernstige ALK naar tweedelijns GGZ
Draagt bij verwijzing over:
- het doel van de verwijzing in relatie tot het beleid van de huisarts
- de uitleg die de huisarts aan de patiënt heeft gegeven over de klachten
Beperkt verwijzing naar somatische tweede lijn tot:
- eigen onzekerheid die blijft na overleg met een collega huisarts
- hardnekkige ongerustheid van patiënt (‘final test’).

Medisch handelen
Communicatie
Samenwerken
Maatschappelijk handelen

KBA 4 - Arbeidsparticipatie

4. Bespreekt de gevolgen van de klachten voor de arbeidsparticipatie bij (dreigende) langdurige arbeidsongeschiktheid.	Competenties
Bespreekt met de bedrijfsarts en de verzekeringsarts de mate van functiebelemmering en gevolgen voor de arbeidsparticipatie Bespreekt met de patiënt de consequenties voor de arbeidsparticipatie en de (vaak lage) kans op WIA	Samenwerken Maatschappelijk handelen

Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid bij ALK

KBA 5 - Ernstige ALK

5. Biedt langdurige begeleiding en houdt de regie bij patiënt met ernstige ALK.

Competenties

Blijft alert op tekenen van een somatische oorzaak
Houdt contact met de patiënt na een verwijzing
Stelt grenzen aan de eisen van een patiënt en houdt tegelijkertijd de relatie in stand
Monitort het effect van verwijzen (Volgt de patiënt het verwijsadvies op? Houdt de patiënt de

interventie vol? Wat is het effect van de interventie op het dagelijks functioneren? Vervolgbeleid na terugverwijzing?)

Medisch handelen
Communicatie
Organiseren

Overige leerlijnen

Leerlijn ALK

Inhoud

Inleiding

Achtergrond en opbouw van de leerlijn

Onderwijsprogramma's

Bouwstenen

Overige leerlijnen

Categorie: De 10 huisartsgeneeskundige thema's

Categorie: Competentiegebieden

Categorie: Overige aandachtsgebieden