Leerlijn professionaliteit
| Leerlijn professionaliteit |
|---|
|
Leerlijnhouder |
|
Leerlijnmedewerkers |
WANNEER DOE JE ALS HUISARTS ‘HET GOEDE’, GOED GENOEG…?
Handleiding voor aios, opleiders en docenten voor het in de opleiding ontwikkelen van professioneel gedrag.
Inhoud
Inleiding
Als huisarts wordt er in de praktijk professioneel gedrag van je verwacht en tijdens de opleiding word je als aios door je opleider, mede-aios en docenten geholpen om dit gedrag en daarmee een belangrijk deel van je beroepsidentiteit, te ontwikkelen. Professionaliteit is echter een lastig begrip om concreet ‘handen en voeten te geven’. Bovendien is de interpretatie ervan onderhevig aan ontwikkelingen in de maatschappij en innovaties in het huisartsenvak. Deze handleiding is een poging om ‘tijdelijke’ helderheid, concretiseringen en 'tools' te geven die houvast kunnen bieden in de opleiding van de aios.
Professionaliteit:
Als we het Competentieprofiel van de huisarts (2016) gebruiken als kader, dan gaat het bij het ontwikkelen van professionaliteit om: verantwoordelijkheid nemen, afstand-nabijheid in de werkrelatie hanteren, een goede werk-privé balans, zelfzorg, actief leren en het ontwikkelen van beroepswaarden en -normen. Ieder van ons kan zich hier wel iets bij voorstellen: een huisarts dient immers betrouwbaar, gevoelig en aanspreekbaar te zijn op het effect wat hij sorteert in het contact. Hij dient met een grote diversiteit patiënten te kunnen werken en ‘up to date’ te zijn in zijn medisch handelen.
Professioneel gedrag is echter door de contextafhankelijkheid complex. Het gaat erom als huisarts goed te luisteren naar je patiënt en af te wegen wat belangrijk is. Je werkt met vele betrokkenen terwijl je als huisarts zelf ook betrokkene bent. Het gaat om samen met de patiënt positie innemen, terwijl de ene patiënt meer en de andere minder verantwoordelijkheid voor eigen gezondheid kan dragen. Het gaat om het samenwerken met en aansturen van professionals, terwijl die allen een andere taal en referentiekader hebben. De huisarts anno 2018 werkt als 'meewerkend voorman' die vanuit huisartsgeneeskundig perspectief en 'van binnenuit' sturing geeft aan complexe situaties.
Kortom: professionaliteit gaat over het samen met een patiënt en betrokkenen afwegen van behandelmogelijkheden m.b.t. diens gezondheid en steeds opnieuw weer positie innemen in complexe, veranderende situaties.
Aios ontwikkelen met name met hun opleider en andere betrokkenen die de context van de aios en patiënt kennen, bovenstaand professioneel gedrag. Samen met hen kunnen ze leren afwegen wat in een specifieke situatie factoren zijn die voor die patiënt een rol spelen. Daarnaast wegen ze af wat evidence is voor medisch handelen en wat belangen zijn die gewogen moeten worden. Reflecteren is daarbij een kernactiviteit. Alleen of samen met anderen, op papier of ‘live’, met of zonder video als materiaal, leert de aios overdenkingen maken. Dit kan n.a.v. een ervaring die al geweest is (reflectie) of een situatie die nog gaat komen (pre-flectie). Zodoende worden persoonlijke ervaringen en denkwegen omgezet in beroepskennis in een professioneel referentiekader. Ervaringen die ‘raken’ (ontroeren, goed gegaan zijn, ‘yes’ momenten) of ‘haken’ (niet lekker liepen, waar irritatie of verwondering speelt) zijn daarbij goed leermateriaal omdat die verbonden zijn met wat de aios op dat moment intrinsiek motiveert.
Het ontwikkelen van professioneel gedrag is een dynamisch proces van pre-flectie, ervaringen opdoen, hierop terugblikken, inzichten opdoen, feedback vragen, theorie erbij pakken, experimenteren met nieuw gedrag en eigen maken van gedrag tot een (beginnende) beroepsidentiteit. Een proces dat bij iedere aios anders verloopt en afhankelijk is van diens manier van leren en leeromgeving. Een proces wat ook na de opleiding ‘life long’ door blijft gaan, steeds op een verbredend of verdiepend niveau. Hulpmiddel bij het opstarten van je leermotor en sturen van het reflectieproces is de leercirkel van Kolb of Korthagen.
Samen met opleiders en docenten leren aios goed luisteren naar patiënten en afwegen wat (be)handelingsmogelijkheden zijn in die specifieke situatie. In het maken van afwegingen en (zelf)reflecties leren ze systeem en ordening aanbrengen, waardoor het niet toevallig is dat die behandelwijze er als beste optie uit komt. Er is dus geen standaard voor professioneel handelen, maar wel een meest passende handelingswijze in die specifieke situatie, bij die specifieke patiënt, in die omstandigheden, bij die dokter, op dat moment.
Aan de hand van de beschrijvingen uit het competentieprofiel wordt eens per 3 maanden met opleider, mede aios en docent aan de hand van de ComBeL besproken hoe de ontwikkeling van professioneel gedrag van de aios tijdens de opleidingsstage verloopt.
Docenten werken met de aiosgroepen aan vormende activiteiten, waarin opbouw en explicitering van persoonlijk- en professioneel referentiekader een belangrijke plaats inneemt. Wat zijn jouw kwaliteiten? en wat voor soort huisarts wil je worden? Wat zijn belangrijke waarden voor jou en wat betekent dat voor hoe je omgaat met patienten en je praktijk organiseert?
Gedurende de opleiding zullen de patiëntsituaties in complexiteit toenemen en zullen de afwegingen en reflecties over ‘goed handelen’ ingewikkelder worden. Daar waar het in fase I vooral gaat over het ‘goed medisch handelen’ ('single loop' van Argyris, zie figuur) zal het tijdens de opleiding toenemend ook gaan over de vraag: Doen we als huisarts de goede dingen? ('double loop') en over de vraag: hoe beslissen we eigenlijk wat goed handelen is? ('triple loop' learning)
Reflecties of pre-flecties kunnen gaan over de patiënt, de huisarts, de interactie en/of de andere contextfactoren die een rol spelen (bv. humeur van de praktijkassistente). Hulpmiddel bij zelfsturing, vraagverheldering en het systematisch vanuit verschillende perspectieven reflecteren over ervaringen, is het door ons ontwikkelde ‘4-perspectieven model’. Dit model kan de aios houvast geven bij het sturen en ordenen van zijn leren.
Op de terugkomdagen is er in de groep ruimte voor zelfonderzoek en het ontwikkelen van professionaliteit. Dit leren start vanuit de zone van het ‘niet weten’ (discomfort) en leidt via allerlei fysieke en mentale activiteiten tot het ontdekken van begrip en bekwaamheid’ (kennis en kunde)(Claxton e.a. 1996). Om dit persoonlijke, oncomfortabele leren zo goed mogelijk te faciliteren, werken we met regelmaat in kleine groepen en met vaste groep begeleiders. Zij helpen mee een leercultuur te creëren op basis van veiligheid en respect waarin dit persoonlijk leren mogelijk is. Vanzelfsprekend stuur je als aios zelf je leren aan, kijkt en denkt de begeleider desgewenst met je mee en krijg je ‘tools’ aangereikt die je kunnen helpen over je ervaringen te reflecteren en deze reflecties te ordenen. Deze handleiding, met de basis ‘tools’ als bijlage, is bedoeld als basis om in de opleiding (en ook daarna) uit de voeten te kunnen.
Reflectieronde
Op de terugkomdag wordt er ruimte gemaakt voor het delen van ervaringen, het opbouwen van een professioneel referentiekader en het reflecteren op ervaringen of innovaties in de praktijk. Gedurende de hele opleiding is deze reflectieronde onderdeel van de terugkomdag en van aios wordt verwacht dat zij toenemend zelfsturend gebruik maken van deze ronde. Afhankelijk van de fase in de opleiding ,en andere onderwijsvormen op de terugkomdag, wordt de reflectieronde kort of langer, meer of minder gestructureerd en in de hele of halve groep vormgegeven. Groepsbegeleiders gebruiken reflectie-tools om de aios te ondersteunen in zelfsturing in leren (4-perspectieven model, Pyramide van Dilts) of andere methodieken (bv ‘succesreflectie’ of ‘moreel beraad’) om met de groep vormende activiteiten te doen en referentiekader en gevoeligheid op te bouwen rondom belangrijke vormende thema’s als afstand-nabijheid in werkrelatie, zinnige zorg, ethische dillemma’s in de ouderenzorg, huisarts van de toekomst etc
Reflectieopdrachten - samenwerking met thema-leerlijnen.
In het expert onderwijs, worden (voorbereidende) reflectieopdrachten of onderwijsactiviteiten aangeboden die vorming van professioneel gedrag gekoppeld aan dat specifieke thema bevorderen (bv zelfzorg is een thema waar onderwijs op wordt aangeboden in de GZ-stage, vanuit de samenwerkende leerlijnen Psychische klachten - Professionaliteit)
Supervisie
Halverwege de 1e Huisartsstage start de aios in een kleine groep met supervisie. Dit is een onderwijsvorm waar het 'leren leren', het 'reflecteren', de 'persoonlijke ontwikkeling' en het ontwikkelen van professioneel gedrag centraal staat. Met elkaar verkent de groep ieders persoonlijke leerthema’s in de ontwikkeling tot huisarts, die vervolgens onder begeleiding bewerkt worden. De aios brengt zijn ervaringen in, maakt met de groep en supervisor afspraken over samenwerking en persoonlijke leerdoelen en gaat aan het werk met basale attitude of gedragsveranderingen die hij wenst of die noodzakelijk zijn in zijn opleiding tot huisarts.
'2-daagse' professionaliteit (under construction)
De start van de 2e Huisartsstage, wordt ondersteund door 2 extern georganiseerde dagen (met overnachting) waarin ondersteuning en impuls wordt gegeven aan de leercultuur in de groep en het ontwikkelen van professioneel gedrag in de laatste opleidingsfase. Zowel groepsbegeleiders als externe begeleiders begeleiden deze dagen waarin ‘professioneel gedrag’ het hoofdthema is. In een afwisselend programma worden persoonlijke leerthema’s vanuit de 1e HA-stage ‘afgestoft’, en bouwen de begeleiders samen met de aios een context op waarin voelbaar en concreet wordt aan welke ontwikkelingen in professioneel gedrag de aios deze laatste stage kunnen werken.
Intervisie (under construction)
Tijdens de 2e Huisartsstage, bespreken de aios op de terugkomdag in de reflectieronde hun ervaringen onder begeleiding van docenten en gaan ze daarnaast ook zelfstandig intervisie doen. Eens in de 6 weken werken en leren ze aan de hand van ingebrachte casuistiek en leervragen, zo'n anderhalf tot twee uur in een vaste intervisiegroep van ongeveer 6 aios. Zodoende wennen ze aan het ritme en deze vorm van deskundigheidsbevordering, welke ze na de opleiding veelal zullen continueren.
Als het anders loopt dan gedacht.
Zoals beschreven zoeken we in de praktijk en in de opleiding naar zoveel mogelijk begeleiding ‘op maat’ voor de aios. Vanuit organisatorisch oogpunt is dat ‘maatwerk’ echter ook beperkt. Gezien de grote diversiteit in achtergrond en opleiding van aios is het voor ons begrijpelijk dat niet voor iedere aios het ‘gewone’ opleidingsaanbod passend is. Mocht er behoefte zijn aan meer of andere leerhulp dan horen we dit graag en kan op initiatief van aios, opleider of docent bekeken worden of er indicaties zijn voor extra of andersoortige begeleiding. Zowel binnen de opleiding als extern zijn er mogelijkheden voor bv. coaching, extra begeleiding op de praktijk of therapie.
Bouwstenen
Competentie (uit het Competentieprofiel)
7.1 De huisarts houdt persoonlijke en professionele rollen in evenwicht
- neemt weloverwogen verantwoordelijkheid voor de geboden zorg en de organisatie ervan en stelt prioriteiten.
- houdt betrokkenheid en distantie in een gezonde balans.
- is zich bewust van de impact die houding en gedrag kunnen hebben op anderen en van de noodzaak om hier aandacht aan te geven.
Gedragsindicatoren (uit de ComBeL)
Verantwoordelijkheid
- houdt zich aan gedane beloften en afspraken
- verschuilt zich niet achter anderen, geeft anderen niet de schuld
- neemt, ook bij fouten, de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van het eigen handelen
Zelfzorg
- vindt een balans tussen de eisen van het beroep en de behoeften van het privé-leven.
- vindt een balans tussen professionele distantie en persoonlijke betrokkenheid
- gaat adequaat om met gevoelens van onzekerheid en onmacht in de hulpverleningssituatie
Competentie (uit het Competentieprofiel)
7.2 De huisarts werkt systematisch en doelbewust aan verbetering van zijn beroepsmatig functioneren
- maakt eigen persoonlijk en professioneel handelen bespreekbaar en stelt verbeterpunten vast op basis van de verkregen feedback.
- stelt door middel van reflectie periodiek de persoonlijke leerbehoefte vast, neemt planmatig deel aan deskundigheidsbevordering en evalueert het effect.
Gedragsindicatoren (uit de ComBeL)
Reflectie en omgaan met feedback
- benoemt de gedachten en gevoelens die anderen (patiënt, collega, onderwijsgroep) bij hem/haar oproepen
- analyseert het eigen gedrag tegenover anderen (patiënten, collega’s, onderwijsgroep) en de beweegredenen die eraan ten grondslag liggen en stelt het gedrag zo nodig bij
- zoekt actief naar het eigen aandeel in interacties met anderen (patiënt, opleider, enz.)
- kijkt kritisch naar het eigen beroepsmatig functioneren en maakt een reële inschatting van de eigen sterke en zwakke kanten
- staat open voor feedback op het eigen functioneren door opleider, collega’s en pa-tiënten, geeft zo nodig eigen lacunes, tekortkomingen en falen tegenover anderen toe
- onderzoekt en verwoordt hoe eigen waarden en eigenschappen het werken als huisarts beïnvloeden en hoe deze zich verhouden tot de meer algemeen geldende beroepswaarden en -normen
Actief leren
- werkt systematisch en doelgericht aan het eigen leren, op basis van zelfreflectie, feedback en toetsresultaten
- stelt concrete leervragen aan opleider, docenten en anderen en neemt initiatieven om nieuwe dingen te leren
- maakt voor specifieke leerdoelen een plan van aanpak, voert dit uit en evalueert het leerresultaat
Competentie (uit het Competentieprofiel)
7.3 De huisarts gaat binnen het kader van de beroepsethiek bewust om met voorkomende verschillen in normen en waarden
- handelt conform de geldende beroepscode.
- gaat respectvol om met verschillen in normen en waarden voor zover ze niet strijdig zijn met de geldende ethische – en medische gedragsregels
Gedragsindicatoren (uit de ComBeL)
Beroepsethiek
- respecteert de eigen verantwoordelijkheid van patiënten en ondersteunt hen daarin
- geeft naar patiënten de grenzen van de medische (on)mogelijkheden helder aan, kan omgaan met de verschillende verwachtingen van patiënten
- gaat zorgvuldig om met morele hulpvragen (abortus, euthanasie)
- gaat niet over de grenzen van de eigen deskundigheid heen
Respect
- geeft anderen (mede-aios, opleider, andere collega’s) feedback; doet dit op respectvolle wijze
- bejegent anderen respectvol, ongeacht geslacht, religie, afkomst, sexuele geaardheid etc. en ook wanneer hun opvattingen afwijken van de eigen opvattingen
- accepteert verschillen in normen en waarden tussen verschillende hulpverleners en –vragers, tenzij deze strijdig zijn met de geldende ethische en medische gedragsregels
- houdt rekening met schaamte, verlegenheid en terughoudendheid van patiënten
Categorie: De 10 huisartsgeneeskundige thema's
| Kort | Spoed | Chron | Ouderen | Kind | Psych | ALK | Pall | Preventie | Praktijk |
| Korte episode zorg |
| Spoedeisende zorg |
| Chronische zorg |
| Complexe ouderenzorg |
| Zorg voor het kind |
| Psychische klachten |
| ALK |
| Palliatieve zorg |
| Preventie |
| Praktijkmanagement |
Categorie: Competentiegebieden
| Medisch handelen | Comm |
Maatsch. handelen | Weten |
Profess |
| Medisch handelen |
| Communicatie |
| Maatschappelijk handelen |
| Wetenschap |
| Professionaliteit |
Categorie: Overige aandachtsgebieden
| Diversiteit | Seksuali |
Innovatie |
| Diversiteit |
| Seksualiteit |
| Innovatie |