Toxicologie en milieu

Leerlijn preventie
Auteur	Marieke Kerstens; Esther van Vlaanderen; Marleen Offereins; Mildred de Paepe; Harry Schleypen;
Stage	1e Huisartsstage; Klinische stage; CZ stage; 2e Huisartsstage;
KBA	3. Preventieve activiteiten;
Competenties	Samenwerken; Organiseren; Maatschappelijk handelen; Kennis en wetenschap; Aandachtsgebied innovatie;
Leerplek	Leergesprek; Themaonderwijs; Zelfstudie;

Relevantie

Een schoon milieu is van essentieel belang voor gezondheid en welzijn. Tegelijkertijd kan de lokale omgeving echter een bron van stressfactoren zijn, bijvoorbeeld luchtvervuiling, lawaai en gevaarlijke chemische stoffen die de gezondheid negatief beïnvloeden. De gezondheid van de EU-bevolking wordt ook geschaad door klimaatverandering in de vorm van hittegolven, overstromingen en veranderingen in de verspreiding van vectorziekten. Klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en bodemdegradatie kunnen ook in bredere zin een negatief effect hebben op het welzijn van de mens doordat ze ecosysteemdiensten, zoals de toegang tot zoetwater en voedselproductie, in gevaar brengen.

Deze bouwsteen bespreekt vooral de invloed van milieu en effect van klimaatverandering op de mens. Voor onze medische voetafdruk op de aarde, verwijzen we je graag naar de bouwsteen Klimaatverandering en de huisartsenzorg: wat moet je ermee? van de leerlijn maatschappelijk handelen.

Doel

Je wordt je bewust van gevaren vanuit het milieu en het effect daarvan op onze gezondheid.
Je leert het werkgebied van de arts Medische Milieukunde kennen.

Subdoelen

Aandacht voor het gebruik van schadelijke stoffen in de huisartspraktijk
Test je kennis met de pubquiz onderaan!

Meer over leefomgeving en risico's

Een natuurlijke omgeving van goede kwaliteit voorziet in basisbehoeften, namelijk schone lucht, zuiver water, vruchtbare grond voor voedselproductie, energie en grondstoffen. Aan de andere kant wordt de mens via het milieu blootgesteld aan verontreinigde lucht, lawaai en gevaarlijke chemische stoffen.
In haar verslag over ziektepreventie door een gezonde omgeving schat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat milieu-stressfactoren verantwoordelijk zijn voor 12 tot 18% van alle sterfgevallen in de 53 landen van de WHO-regio Europa.

Luchtverontreiniging is verreweg het grootste milieurisico voor de gezondheid in Europa en wordt geassocieerd met hartziekten, beroertes, longziekten en longkanker. Naar schatting meer dan 400.000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar in de EU zijn het gevolg van blootstelling aan luchtverontreiniging. Via verontreinigde lucht, vervuild water, consumentenproducten en voeding worden mensen in hun dagelijks leven aan allerlei chemische stoffen blootgesteld. Bepaalde gevaarlijke chemische stoffen blijven lang in het milieu aanwezig en stapelen zich in de voedselketen op, waardoor het lang duurt voordat een vermindering van de uitstoot van die stoffen tot een geringere blootstelling leidt.
Klimaatverandering leidt ook tot onmiddellijke bedreigingen voor de gezondheid in de vorm van hittegolven en wijzigingen in de patronen van infectieziekten en allergenen.
Meer en meer feiten wijzen erop dat milieurisico’s niet gelijk over de samenleving zijn verdeeld maar dat sociaal achtergestelde en kwetsbare bevolkingsgroepen onevenredig sterk worden getroffen.

Het zevende milieuactieprogramma (7e MAP) vermeldt als prioritaire doelstelling 3 ‘het beschermen van de burgers van de Unie tegen milieu gerelateerde problemen en risico’s voor de volksgezondheid en het welzijn’ (EU, 2013) en erkent daarmee het intrinsieke verband tussen de toestand van het milieu en levenskwaliteit. De in het 7e MAP verwoorde visie (‘In 2050 leiden we een goed leven, binnen de ecologische grenzen van de planeet’) stoelt op het feit dat de menselijke samenleving fundamenteel afhangt van ondersteunende ecosystemen.

Onderwijsactiviteiten

Er is online veel informatie te vinden. We hebben een aantal websites per onderwerp voor je op een rijtje gezet. Neem ze eens door voor zelfstudie en/of ter voorbereiding op een leergesprek.

Lokaal en landelijk beleid

Het Compendium voor de Leefomgeving biedt feiten en cijfers over milieu, natuur en ruimte. Gezondheid en Milieu vormen hier een eigen thema.
MilieuCentraal geeft tips over welke milieurisico’s je kunt vermijden en hoe.
Op Atlas Leefomgeving kun je zien hoe jouw leefomgeving scoort.
Het RIVM bezit een schat aan kennis en inzichten over de invloed van de kwaliteit van de leefomgeving op de mens (gezondheid en welzijn) en op ecosystemen. Hun kenniscentra maken hier weer handig gebruik van.
Provincies en gemeenten moeten in hun omgevingsvisies en omgevingsplannen specifiek aandacht besteden aan het realiseren van een gezonde leefomgeving. De Commissie voor de milieueffectrapportage adviseert als onafhankelijke organisatie over de inhoud van milieueffectrapporten. Een milieueffectrapport brengt de milieugevolgen van een project in beeld voordat de overheid een besluit over het project neemt.
Ook onderzoekfinancier ZonMw besteedt aandacht aan een gezonde leefomgeving. Zij verbinden op het gebied van gezondheid beleid, praktijk, onderzoek en onderwijs met elkaar.

Medische milieukunde

Medische Milieukunde (MMK) is het medisch specialisme dat zich bezighoudt met milieufactoren in relatie tot gezondheid. Arts en Auto schreef er een artikel over.

Zwangerschap

NHG-standaard Preconceptiezorg

Meer over MMK

MMK is een van de acht profielen van het specialisme Maatschappij & Gezondheid (M&G). De opleiding M&G is in transitie en kent vanaf 2022 vijf deskundigheidsgebieden, waaronder Infectieziektebestrijding, Tuberculosebestrijding en Medische milieukunde (ITM).
Ze richten zich op incidenten met mogelijk impact op de leefomgeving (en gezondheid van mensen). Denk daarbij aan natuurbranden bij aanhoudende droogte en de directe gevolgen van overlast en indirecte luchtverontreiniging.
Tijdens de COVID-19 pandemie bogen zij zich over diverse vraagstukken, zoals: verspreidt het virus zich via ventilatiekanalen?’ en ‘mogen mensen nog wel in oppervlaktewater zwemmen na overstort van het riool?’.

Vraagstukken waar artsen MMK zich over buigen

Meten van pollenconcentraties
Vuurwerk
- Een verbod op knalvuurwerk en vuurpijlen voorkomt letsel, maar ook luchtverontreiniging waar 600.000 kwetsbare mensen last van hebben.
Geluidsoverlast, zoals zoemtonen in de omgeving.
Warmteoverlast in de steden
Aanplanten van groen
- Eikenprocessierups
Blootstelling aan PUR en asbest

De arts MMK geeft voorlichting aan het publiek, maar ook bijscholing aan huisartsen. Op deze manier hoopt de beroepsgroep ook zichtbaarder te worden in de curatieve sector.

Beantwoord de vragen

1a. Zoek een voorbeeld/schandaal m.b.t.:
- Fijnstof
- Bodemvergiftiging
1b. Wat was de schadelijke stof.
1c. Wat was het effect hiervan op de mens?

Wist je dat aios M&G sinds januari 2019 niet meer direct in dienst zijn bij een GGD maar bij de SBOH?
Veel GGD’en geven er de voorkeur aan om een milieugezondheidskundige in dienst te nemen.

2. wat is het verschil tussen een milieugezondheidskundige en een arts Medische Milieukunde? Waarom zou een GGD voor de een of voor de ander kiezen?

3a. In een aantal beroepen bestaat er een vergrote kans op contact met schadelijke stoffen of radioactieve straling die verminderde vruchtbaarheid, aangeboren afwijkingen of vroeggeboorte kunnen veroorzaken. Kun je er een aantal noemen?
3b. Mannen wordt aangeraden blootstelling te voorkomen gedurende de rijpingstijd van spermatozoa. Hoeveel maanden is dat?
3c. Is een magnetron schadelijk?

Tijdens de zwangerschap is er een verminderde afweer tegen virussen en intracellulaire micro-organismen. 

4. Welke organismen zijn berucht tijdens de zwangerschap?
5. Wanneer vrouwen beroepsmatig veel met jonge kinderen in contact komen adviseert de de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) serologie te bepalen. Voor welk virus?

6. Vrouwen uit grote steden – en dan vooral uit achterstandswijken – hebben een vergrote kans op ongunstige perinatale uitkomsten door clustering van ongunstige leefomstandigheden. Noem deze omstandigheden.

Leergesprek

Lees ter inleiding:
Hormoonverstorende stoffen Gavin ten Tusscher is kinderarts met aandachtsgebieden kinderlongziekten, allergologie en toxicologie en zet zich in voor zorg zonder hormoonverstorende stoffen. Eind 2020 heeft hij een zeer boeiende presentatie gegeven aan onze huisartsopleiders. Hierbij kwam het volgende aan bod:

Naast ziekenhuizen en zorginstellingen zijn huisartsen grootverbruikers van PVC. Het is veelal in plastics te vinden, zoals in disposables. Bij verbranding van PVC wordt dioxine gevormd; dit stofje is schadelijk voor mens en milieu. Voor medisch gebruik moet PVC verzacht worden. De hiertoe gebruikte weekmakers lekken vaak uit medisch materiaal en zijn vermoedelijk teratogeen en beïnvloeden ons endocriene systeem.

(Dank aan Gavin ten Tusscher)

Pubquiz

https://forms.gle/2dGerANYk9ygeJf87

Bespreek na afloop met je opleider:

Vind je het nodig aandacht hieraan te besteden?
Wat voor maatregelen zou je zelf kunnen treffen om de carbon footprint in jouw praktijk te verminderen?

Tot slot

https://en.wikipedia.org/wiki/Bisphenol_A
https://en.wikipedia.org/wiki/Diethylstilbestrol
https://www.eea.europa.eu/nl/themes/human/intro

Bronnen

De bouwstenen in de leerlijn preventie

De leerlijnen

Leerlijn preventie
Auteur	Marieke Kerstens Esther van Vlaanderen Marleen Offereins Mildred de Paepe Harry Schleypen
Stage	1e Huisartsstage Klinische stage CZ stage 2e Huisartsstage
KBA	3. Preventieve activiteiten
Competenties	Samenwerken Organiseren Maatschappelijk handelen Kennis en wetenschap Aandachtsgebied innovatie
Leerplek	Leergesprek Themaonderwijs Zelfstudie