Zorg aan onverzekerden

Leerlijn maatschappelijk handelen
Auteur	Wesley van Hout;
Stage	1e Huisartsstage; 2e Huisartsstage;
Competentie	5.1 Gezondheidsbevordering;
Leerplek	Leergesprek; Zelfstudie; Onderwijsprogramma; Praktijkleren;

Inhoud

1 Relevantie
2 Doel
3 Achtergrond
4 Onderwijsactiviteiten
- 4.1 Bronnen

Relevantie

In Nederland verblijven naar schatting ongeveer 100.000 ongedocumenteerden, voornamelijk in de Randstad. Zij zijn veelal niet verzekerd en hebben vaak geen vaste woon- of verblijfplaats. Wel hebben zij recht op medisch noodzakelijke zorg. Iedere huisartsenpraktijk kan daar in theorie mee te maken krijgen. Hoe dat in zijn werk gaat bekijken we in deze bouwsteen.

Doel

Het doel van deze bouwsteen is om inzicht te krijgen in hoe de zorg voor onverzekerden, ongedocumenteerden, asielzoekers en statushouders is georganiseerd en hoe deze gefinancierd wordt.

Achtergrond

Eerst een aantal definities [4]:

Zodra iemand de asielprocedure in Nederland in gaat, noemen we iemand een asielzoeker.
Asielzoekers wonen op verschillende soorten opvanglocaties, die wij asielzoekerscentra (azc’s) noemen.
Zodra een asielzoeker een (tijdelijke) verblijfsvergunning heeft, noemen we hem of haar een statushouder.
Een deel van de statushouders woont nog op het azc, maar verhuist op enig moment naar een eigen woning.
Zodra statushouders een eigen woning hebben, schrijven zij zich in bij een huisartsenpraktijk. Zij sluiten dan ook een zorgverzekering af.
Een deel van de asielzoekers krijgt geen verblijfsvergunning en moet het land verlaten. Soms gebeurt dat niet (direct). Ook zijn er mensen die illegaal in Nederland verblijven zonder asiel aan te vragen. Deze groepen noemen we samen: onverzekerde vreemdelingen.
Mensen kunnen illegaal in Nederland verblijven omdat zij bijvoorbeeld hier naartoe gekomen zijn als arbeidsmigrant maar hun visum hebben laten verlopen, als gevolg van mensenhandel of vanuit gezinshereniging zonder het aanvragen of verkrijgen van een verblijfsvergunning.

De Koppelingswet bepaalt dat ongedocumenteerden geen recht hebben op sociale voorzieningen, omdat sociale voorzieningen zijn gekoppeld aan een verblijfsstatus. Hierop zijn de volgende zaken uitgezonderd:

onderwijs tot 18 jaar
rechtsbijstand
noodzakelijke medische zorg

Zolang iemand in een azc woont, loopt de medische zorg via GezondheidsZorg Asielzoekers (GZA) in opdracht van verzekeraar DSW. Als een vluchteling asiel aanvraagt, valt hij of zij onder de Regeling Medische Zorg Asielzoekers (RMA). De dekking daarvan komt grotendeels overeen met het basispakket. Voor asielzoekers en vluchtelingen geldt geen eigen risico. Mocht een vluchteling hier werk vinden, dan dienen ze een zorgverzekering af te sluiten.Zorgverleners hebben een zorgplicht richting de patiënt, ook als deze onverzekerd is. De patiënt heeft een betalingsplicht richting de zorgverlener, die voor verzekerden grotendeels wordt overgenomen door de verzekeraar. Ook de onverzekerde heeft die betalingsplicht dus. Als zij niet kunnen betalen kan een lager tarief worden gerekend, een betalingsregeling worden getroffen of kunnen (een deel van) de kosten worden gedeclareerd bij het Centraal Administratie Kantoor (CAK) .

Kruispost. In Amsterdam kunnen onverzekerden, onverzekerbaren (uitgeprocedeerde asielzoekers/ongedocumenteerden) en onverzekerde daklozen voor medische zorg een beroep doen op de Kruispost. Ook toeristen kunnen daar terecht voor een eenmalig consult. Voor deze zorg wordt, indien mogelijk, een donatie van € 5,- gevraagd. Overige financiering komt uit giften en er werken uitsluitend zorgverleners als vrijwilliger .

Dr. Valckenier. Daklozen die vallen onder de GGD kunnen voor huisartsenzorg naar praktijk Dr. Valckenier, bekostigd door de GGD. Deze praktijk is gespecialiseerd in complexe sociaal-maatschappelijke problemen zoals dakloosheid, veelal in combinatie met verslavings-, psychiatrische en/of gedragsproblematiek .

Dokters van de Wereld. Een vergelijkbaar initiatief is Dokters van de Wereld. Zij bieden medische zorg aan kwetsbaren in verscheidene projecten verdeeld over 74 verschillende landen (waaronder Oekraïne), waaronder noodhulp na natuurrampen of bij gewapende conflicten. Daarnaast bieden zij in Nederland voorlichting en (mond)zorg aan ongedocumenteerden. Dat gaat via zorgcafés maar ook via een mobiel spreekuur in de Zorgbus. Zij kunnen hun werk doen dankzij donaties, sponsoring en fondsenwerving bij bedrijven, stichtingen en overheid.

Tolkentelefoon. Bij een groot deel van de onverzekerde patiënten speelt een taalbarrière een rol. In Amsterdam wordt de tolkentelefoon vergoedt vanuit het AOF, een ondersteuningsfonds voor huisartsen in achterstandswijken. Ook andere gemeenten kennen dergelijke regelingen, afhankelijk van waar je als huisarts werkzaam bent.

Bij onverzekerde patiënten kunnen de volgende drempels ervaren worden, waardoor zij niet of pas laat medische zorg zoeken:

Andere prioriteiten (voedsel en onderdak)
Zwervend bestaan
Onbekendheid met zorgsysteem
Angst dat door arts contact gezocht wordt met politie
Weerstand tegen registratie
Angst voor hoge rekeningen
Uitstel-gedrag door angst/schaamte
Reisafstand/reiskosten
Afhankelijkheid
Angst om weggestuurd te worden

Oekraïne

Recent startte Rusland een invasie in Oekraïne met als gevolg miljoenen vluchtelingen, waarvan een deel naar Nederland zal vluchten. Deze vluchtelingen worden over het hele land verdeeld of worden door particulieren in huis genomen. Op basis van het associatieverdrag van 2017 tussen Oekraïne en de EU, mogen Oekraïners visumvrij reizen binnen de EU. Zij mogen dan 90 dagen binnen de EU verblijven, maar er is al aangegeven dat Nederland coulant met die termijn om zal gaan. Tevens kan binnen de EU asiel aangevraagd worden.

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen en alles wat daarbij komt kijken, dus ook medische zorg. GGD en GHOR zijn belast met de zorg rondom coronabestrijding, infectieziekten bestrijding, jeugdgezondheidszorg en het ondersteunen van gemeenten bij het bieden van psychosociale hulp [1].

Onverzekerde Oekraïense vluchtelingen die een beroep doen op medische zorg kunnen worden gedeclareerd als passant. De declaratie verloopt vervolgens via de subsidieregeling medisch noodzakelijke zorg aan onverzekerden van het CAK. Dit blijkt in de praktijk een behoorlijke administratieve last voor de huisarts op te leveren [2]. Daarnaast is er nog veel onduidelijkheid over de mogelijkheden tot het inschakelen (en declareren) van tolken. Tevens is er nog geen goed landelijk systeem voor medische dossiers en informatie-uitwisseling. LHV en andere partijen pleiten bij VWS voor landelijke coördinatie van de huisartsenzorg voor deze groep vluchtelingen [3].

Onder andere door de lage vaccinatiegraad, komen in Oekraïne infectieziekten voor die we in Nederland nog maar zelden zien. Hier dienen (huis)artsen rekening mee te houden bij het verlenen van zorg. Zie ook de website van de NHG hierover

Verdieping:

GezondheidsZorg Asielzoekers (GZA). De GZA heeft op vrijwel elke COA opvanglocatie een gezondheidscentrum waar de asielzoeker terecht kan voor een afspraak met een zorgprofessional zoals de doktersassistent, verpleegkundige, POH-GGZ of huisarts
Huisarts-migrant. Voor zorgverleners met vragen over zorg en gezondheid voor migranten, vluchtelingen en patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden
Pharos. Het programma Migranten & Gezondheid ter ondersteuning van zorgprofessionals met kennis en handelingsperspectieven
Johannes Wier Stichting (JWS). JWS bevordert de kennis en deskundigheid op het terrein van de mensenrechten en gezondheidszorg door het verstrekken van onafhankelijke voorlichting en informatie
Zorgverzekeringslijn. Alle vragen voor patiënten en zorgverleners over de zorg voor vluchtelingen uit Oekraïne beantwoord
KNMG Dossier Asielzoekers en ongedocumenteerde vreemdelingen

Onderwijsactiviteiten

Leergesprek

Bespreek met je opleider of er in jullie praktijk wel eens zorg verleend wordt aan onverzekerden.

Hoe gaat dat in z’n werk? Waar noteer je het?
Hoe declareer je het en wat declareer je, en waar?
Hoe zorg je dat je beschikt over de noodzakelijke (medische) informatie?
Kun je een tolk inzetten en hoe werkt dat? Wie draagt daarvoor de kosten?

Zelfstudie

E-learning Johannes Wier Stichting Nuttige e-learning over zorg aan ongedocumenteerden in Nederland. De cursus duurt maximaal 2 uur en is gratis. Tussendoor opslaan is NIET mogelijk!

Als je de accreditatiepunten wil laten bijschrijven betaal je € 25,- administratiekosten

Onderwijsprogramma

Checklist zorg aan onverzekerden. Laat iedereen ter voorbereiding nadenken of zij recent nog zorg hebben verleend aan een onverzekerde. Mogelijk een Oekraïense vluchteling? Tegen welke knelpunten liep je op? Wat is belangrijk in het contact? Wat moet je vooral niet vergeten? Welke (logistieke) problemen leverde het consult op? Was er een taalbarrière en hoe loste je dat op? Hoe gaat het met doorverwijzen of voorschrijven van medicatie? Hoe heb je gedeclareerd?

Zet dit samen op een rij en kijk of je er een soort checklist/stappenplan voor kan maken, wat jullie vervolgens kunnen gebruiken op de praktijk als de situatie zich weer voordoet.

Bezoek organiseren. Organiseer een bezoek aan bijvoorbeeld de Kruistpost, de Zorgbus van Dokters van de Wereld of een medische voorziening van een AZC. Waar lopen zij tegen aan? Wat zijn de grenzen van hun mogelijkheden? Hoe zouden wij als huisarts beter met dergelijke instanties kunnen samenwerken in de wijk?

Praktijkleren

Ontwikkelplan. Probeer inzicht te krijgen over het aantal onverzekerden in je wijk en of de zorg of organisatie hiervan verbeterd kan worden.

Hoe is de zorg voor deze mensen in jullie praktijk georganiseerd? Hoe verloopt het documenteren van consulten en het declareren? Hoe regel je een tolkentelefoon? Welke partners van de sociale kaart heb je vaak nodig voor deze doelgroep? Zijn er in je wijk zorgverleners die een 2e taal machtig zijn?

Maak vervolgens een bruikbare checklist/overzichtsdocument waardoor je praktijk snel toegang heeft tot deze nuttig informatie. Zie ook ontwikkelplan.

Bronnen

LHV, thema asielzoekers en statushouders
LHV, vluchtelingen uit Oekraïne
Het CAK, subsidie aanvraag regelingen
Zorgverzekeringslijn. Alle vragen voor patiënten en zorgverleners over de zorg voor vluchtelingen uit Oekraïne beantwoord
RMA regeling medische zorg asielzoekers
GGD en vluchtelingen Oekraïne
Kruispost
Dokters van de wereld

De bouwstenen in de leerlijn maatschappelijk handelen

De leerlijnen

Leerlijn maatschappelijk handelen
Auteur	Wesley van Hout
Stage	1e Huisartsstage 2e Huisartsstage
Competentie	5.1 Gezondheidsbevordering
Leerplek	Leergesprek Zelfstudie Onderwijsprogramma Praktijkleren